نخستین کاوش محققان ایرانی در عمق ۲ هزار متری دریای عمان

به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از وزارت علوم، مرتضی توکلی رئیس پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی و علوم جوی همزمان با روز ملی خلیج فارس (۱۰ اردیبهشت‌ماه) و آیین‌های گرامیداشت این پهنه دریایی و تاریخی در نشستی با خبرنگاران توضیحاتی در مورد اقدامات و دستاوردهای پژوهشگاه طی دو سال گذشته ارائه کرد.

نمونه‌برداری از عمق بیش از ۲ هزار متری دریای عمان و مغزه‌گیری از این عمق برای اولین بار توسط محققان پژوهشگاه اقیانوس‌شناسی با استفاده از کاوشگر بومی خلیج فارس، تهیه اطلس جامع دریای عمان و خلیج فارس و برگزاری کارگاه‌های آموزشی در این روز از مهم‌ترین اقدامات این پژوهشگاه بود.

البته موضوع توافق‌نامه راپ‌می (ROPME/Regional Organization For The Protection of The Marine Environment) توافق‌نامه‌ای بین ایران و کشورهای حاشیه خلیج‌فارس در اردیبهشت ۱۹۷۳ و عمل به آن و تحقیقات در خلیج فارس بر این مبنا نیز از موضوعاتی بود که در این نشست مطرح شد و رئیس و اعضای هیئت‌ علمی پژوهشگاه ضمن توضیح در این مورد بیان کردند که با وجود کاوشگر خلیج فارس به عنوان شناور مهم تحقیقاتی و محققان برجسته این حوزه داده‌های مطالعاتی و راهبردی مهم اکنون توسط ایران به دست می‌آید و تا حد ممکن در اختیار محققان دیگر کشورها هم قرار می‌گیرد.

توجه به تنوع زیستی خلیج فارس و دریای عمان برای توسعه اقتصاد دریامحور و ضرورت همکاری همه نهادها و ارائه خدمات تحقیقاتی به نهادهای مختلف مانند نیروی دریایی ارتش و سپاه نیز از برنامه‌های سال گذشته پژوهشگاه عنوان شد.

مرتضی توکلی در این نشست با اشاره به نزدیکی ایران با اقیانوس هند و رابطه دیرینه تمدنی با کشورهای حاشیه اقیانوس هند اظهار داشت: پژوهشگاه چهارایستگاه تحقیقاتی در شهرهای چابهار، نوشهر، بوشهر و بندرعباس دارد و حوزه پژوهش اقیانوس‌شناسی به شکل انحصاری در اختیار پژوهشگاه است.

نخستین کاوش محققان ایرانی در عمق ۲ هزار متری دریای عمان

وی با اشاره به وظایف ذاتی پژوهشگاه نیز اظهار داشت: محققان پژوهشگاه در ایام نوروز با استفاده از کاوشگر خلیج فارس نقشه‌برداری در عمق ۲ هزار و ۵۰۰ تا ۳ هزار متر را برای اولین بار در کشور انجام دادند و بعد از آن از عمق ۲ هزار و ۱۲۳ متر نمونه‌برداری کردند. عمق خلیج فارس زیاد نیست ولی برداشت در عمق ۲ هزار و ۱۲۳ متر کار سخت و منحصربه‌فردی است که در انحصار چند کشور دریایی در جهان است که سابقه مطالعات دریایی و دریانوردی دارند و ایران با این کار به باشگاه کشورهای دارای توانایی اکتشاف در اعماق دریا پیوسته است.

استاد دانشگاه تربیت مدرس در ادامه با اشاره به اهمیت این اقدام افزود: دنیای زیر آب دنیای ناشناخته‌ای است و با توجه به فشار و شرایط آب وقتی آن را کشف می‌کنیم، ظرفیت‌های این منطقه عیان می‌شود به خصوص تنوع زیستی و صنایع و معادن. همچنین با توجه به اینکه ۷۰ درصد سطح کره زمین را آب فراگرفته است، اگر نتوانیم این منطقه را کاوش کنیم، به این منابع دست نمی‌یابیم.

وی افزود: منابع موجود در خلیج فارس منابع نفتی و گازی است که از بیش از ۱۰۰ سال قبل از آن‌ها بهره‌برداری می‌کنیم اما حوزه‌های جدیدتری هم وجود دارند و مثلاً چین در عمق ۱۲ هزار متر هم کاوش کرده و از ذخایر استفاده می‌کند. این امر باعث می‌شود بتوانند در آینده از منابع به خصوص فلزات ارزشمند و سایر منابع معدنی ذی‌قیمت بهره‌برداری کنند.

توکلی یکی دیگر از اقدامات را همزمان با روز ملی خلیج فارس برنامه‌های خاصی مانند کارگاه‌ها و فعالیت‌های پژوهشی مرتبط با تغییرات اقلیم و اقیانوس‌نگاری خلیج فارس دانست و افزود: بررسی اثر پدیده «ال نینو» روی سفیدشدن مرجان‌ها از جمله موضوعات این کارگاه‌های آموزشی است که بررسی‌هایی نیز در این زمینه در خلیج فارس انجام داده‌ایم. بیست و دومین نشست شورای عالی اتحادیه دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی کشور را نیز با حضور ۱۸ دانشگاه و مرکز تحقیقاتی نیز در این روز برگزار کردیم تا همگرایی بین این مراکز در زمینه تحقیقات دریایی افزایش یابد و از ظرفیت‌های مشترک برای رسیدن به توسعه دریامحور بهره‌مند شوند.

رونمایی از اطلس ملی خلیج‌فارس و دریای عمان/۴۲ پارامتر بررسی شد

وی افزود: همچنین اطلس ملی خلیج‌فارس و دریای عمان به عنوان اطلسی جامع تهیه شده و در هفته پژوهش گذشته رونمایی شد. این اطلس حدود ۱۶۰ نقشه در ۸۸ صفحه دارد. این نقشه در زمینه فاکتورهای فیزیکی شامل دما، شوری، چگالی، کدورت، اکسیژن محلول، سرعت صوت، عمق شفافیت، اکسیژن ظاهری و در زمینه فاکتورهای شیمیایی نیترات‌ها، فسفات‌ها، سیلیکات، ذرات معلق در آب، نیتروژن‌ها و همچنین فاکتورهای زیستی فیتوپلانکتون‌ها و دایموفلاژن‌ها (کف‌زیان خلیج فارس) در این اطلس مطالعه شده است. بیش از ۴۲ پارامتر (مؤلفه) در این نقشه بررسی شده که منحصربه‌فرد هستند. یافته‌های این نقشه از دو گشت یک سفر تابستانی و یک سفر زمستانی با بررسی ۷۶‌ایستگاه در زمستان و ۶۷‌ایستگاه در تابستان از دهانه اروند رود تا کنار چابهار به دست آمده و برای محققان، سیاست‌گذاران و دانشگاه‌ها مفید است.

توکلی همچنین به موضوع توافق‌نامه کشورهای حاشیه خلیج فارس موسوم به راپ‌میROPME (Regional Organization For The Protection of The Marine Environment) اشاره کرد و افزود: کشورهای عربستان سعودی، کویت، بحرین، امارات متحده عربی، ایران، قطر، عراق و عمان عضو این توافق‌نامه هستند؛ با این وجود منابع اصلی داده‌های تحقیقاتی که در گذشته توسط کویت انجام می‌شد، در اختیار ایران قرار نمی‌گرفت.

وی در مورد اهمیت این داده‌ها اظهار داشت: بخشی از داده‌ها از جهت علمی مهم است و بخشی هم از جهت سیاست‌گذاری و برای نمونه ذخایر شیلاتی ضعیف روی امنیت غذایی اثر می‌گذارد و قطر روی گاوهای دریایی کار می‌کند که در خلیج فارس در حاشیه قطر این حیوانات وجود دارند و این منطقه را جزء مناطق حفاظت‌شده در نظر می‌گیرد.

رئیس پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی و علوم جوی خاطرنشان کرد: موارد دیگر شامل جنگل‌های حراست که ظرفیت خوبی دارند. قطر در حاشیه سرزمینی خود کشت حرا انجام می‌دهد و ما سال گذشته حاضر بودیم یک میلیارد اصله درخت در حاشیه ساحلی ایران بکاریم ولی اراده لازم برای این کار نبود. هدف ما استفاده از مشارکت مردمی و بسیج مستضعفان بود تا در کاشت و پرورش درختان کمک بگیریم. البته برای کشت گیاهان خودرو متولی خاصی نداریم و بیشتر سازمان حفاظت محیط زیست و سازمان جنگل‌ها و مراتع موضوع را اداره و برخی محدودیت‌ها را ایجاد می‌کنند.

توکلی با اشاره به پهنه جغرافیایی در این زمینه اظهار داشت: ۵ هزار و ۷۰۰ کیلومتر مرز دریایی داریم و از گوآتر تا خرمشهر امکان کاشت جنگل‌های حرا وجود دارد. همچنین در حاشیه بسیاری از جزایر که ما ۳۴ جزیره در ساحل جنوب داریم، این امر ممکن است.

رئیس پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی و علوم جوی با اشاره به اهمیت اقدامات زیربنایی در توسعه منابع دریایی گفت: بزرگ‌ترین کشور در زمینه کشت جنگل‌های حرا بنگلادش است که با این کار از خاک در برابر سیل‌های زیاد حفاظت کرده است.

رئیس پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی و علوم جوی در مورد اقدامات این پژوهشگاه برای تحقق سیاست‌های کلی توسعه دریامحور ابلاغی مقام معظم رهبری نیز گفت: اولین گام ما این بود که ظرفیت‌ها و زیرساختاهای اساسی را برای تصمیم‌گیری فعال کنیم.

توکلی افزود: شورای عالی صنایع دریایی به ریاست رئیس جمهور در این راستا مجوز ایجاد مرکز ملی فراداده‌های دریایی را به پژوهشگاه داد که فرصت خوبی است. همچنین مطالعات قطب جنوب یا جنوبگان را با ارتباط خوب با نیروی دریایی ارتش پیگیری می‌کنیم و در گشت دریایی نیروی دریایی دور کره زمین هم کمک‌های تحقیقاتی کردیم. در زمینه سونامی، فعالیت‌های مشترکی با یونیسف و یونسکو و در زمینه داده‌ها با نیروی دریایی ارتش و سپاه داشته همچنین در زمینه توسعه زیردریایی‌ها نیز با دانشگاه صنعتی اصفهان مشارکت داریم.
وی ادامه داد: مجوز تأسیس اولین مرکز رشد صنایع دریایی را در نوشهر از وزارت علوم اخذ کرده‌ایم تا در حوزه‌های مختلف با توجه به توانایی که داریم، فعالیت‌های خود را آغاز کنیم.